زندان قصر به روایت تصاویر

«از آنجا - زندان قصر - بیرون آمدیم... وقتی به دیوان جزا رسیدیم دیدم دکتر قزل‌ایاغ به‌قدری ناراحت است که روی صندلی افتاد. قندداغ خواست، خورد بعد از مدتی... گفت یک چیزی می‌گویم اما قسم بخور که به کسی چیزی نگویی... تیمورتاش نمرد بلکه او را مسموم کرده‌اند.... مسلم است او را کشته‌اند

در سال 1292 شمسی دولت‌ایران به منظور سر و سامان دادن به وضع شهربانی کشور (نظمیه) عده‌ای مستشار سوئدی استخدام کرد. مستشاران سوئدی ابتدا نظام نامه محابس را تهیه کردند که در سال 1298 شمسی به تصویب هیات دولت رسید و‌این اولین آیین نامه و مقررات زندان‌ها شد.

ادبیات زندان یا حبسیه‌نوشت‌ها یکی از کهن‌ترین گونه‌های ادبی است که سابقه آن به قرون ششم و هفتم هجری می‌رسد و بیشتر به اشعار و نوشته‌هایی گفته می‌شود که در داخل زندان و با توجه به فضاهای داخلی آن گفته می‌شد. مشهور‌ترین حبسیه‌سرای تاریخ ادبیات ایران بی‌تردید «مسعود سعد سلمان»، سرایندهٔ بزرگ شعر دری و در نیمه قرن پنجم و آغاز قرن ششم سرآمد حبسیه‌سرایان ...

زندان قصر در طول زمان با توجه به افزایش زندانیان توسعه یافت. این زندان اولین زندان با این سبک و سیاق بود. یک بند اصلی مشترک، سه بند بزرگ و پنج بند کوچک مجموعه داخلی زندان را تشکیل می دادند. انور خامه ای از افراد گروه ۵۳ نفره که مدت چهار سال از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۰ را در زندان قصر زندانی بوده است، زندان را شامل چهار کریدور یا دالان دانسته که هر کدام شامل ...

صغر کورنگی که متولد ۱۳۰۷ در اصفهان است، دوست نداشته افسر شود. فوق لیسانس حقوق جزایی گرفته بوده و می‌خواست وارد دادگستری شود و به مردم خدمت کند: «ولی به هدایت یکی از مردان بسیار بزرگ زهد و تقوای اصفهان، مرحوم حاج آقا رحیم ارباب از رفتن به دادگستری منصرف شدم و در شهربانی ماندم که بر حسب اتفاق بیشتر خدمتم هم در زندان‌ها بود...»

عمویی اواخر سال ۳۷ همراه با سایر محبوسین زندان شمارۀ دو به زندان شماره سه منتقل شد؛ ساختمانی قدیمی با دیوارهایی بلند که بیشتر به چاه عمیقی می‌مانست که حفره‌هایی بر دیواره‌اش به چشم می‌خورد (پنجره اتاق‌ها). زندان شماره سه با دو در مشخص می‌شد: یک در برای اتاق ملاقات و در دیگر برای ورود و خروج به زندان.

صبح‌ها که باید برای نماز صبح بلند می‌شدیم آقای طالقانی می‌آمد و ما را بیدار می‌کرد. چون خیلی شوخ بود می‌آمد بالای سر من و این شعر را می‌خواند: «نه دست در بدن و نی به تن رمق داری/ بخواب جان برادر بخواب حق داری» ...

ساخت این قصر دو سال زمان برد و بهترین معمارهای تهران در آن زمان روی آن کار کردند و نقاشی‌هایش نیز اثر سر قلم کسانی چون مهرعلی، نقاش مشهور دوره فتحعلی‌شاه است. تصاویر به دست آمده از شکل ابتدایی این عمارت آن قدر کم و محدود است که کسی که علاقه‌مند به تصور کردن این قصر دارد باید از نقاشی‌های نقاشانی چون دوبو و طرح‌های اوژون فلاندن فرانسوی کمک بگیرد.

زندان قصر در واقع رسواکننده کسانی است که می خواهند مردم ایران گذشته استبداد شاهنشاهی را فراموش کنند . اما مگر می توان با محو مکان هایی همچون زندان قصر که نمادی برای سرکوب و اختناق ستم شاهی بوده است ، تاریخ را تحریف کرد.